مذاکرات ایران و آمریکا : آخرین اخبار / بازگشت آمریکا بر سر میز مذاکرات / توافق ایران و آمریکا

سیاسی 🔥 ۲۳ فروردین ۱۴۰۳ بدون دیدگاه

مذاکرات ایران و آمریکا : آخرین اخبار / بازگشت آمریکا بر سر میز مذاکرات / توافق ایران و آمریکا

برجام : در این مطلب از بخش اخبار سیاسی وب سایت نایریکا به برجام, برجام چیست, برجام چیست به زبان ساده, خلاصه متن برجام, خروج امریکا از برجام, خروج از برجام, خروج ایران از برجام, خروج آمریکا از برجام, متن برجام, تاریخ لغو برجام, برجام به زبان ساده, خلاصه برجام, برجام چه شد, در برجام چی دادیم چی گرفتیم, پسا برجام یعنی چه می پردازیم.

این مطلب با جدیدترین اخبار مربوط به برجام به روز می شود.

با ما همراه باشید.

برجام, برجام چیست, برجام چیست به زبان ساده, خلاصه متن برجام, خروج امریکا از برجام, خروج از برجام, خروج ایران از برجام, خروج آمریکا از برجام, متن برجام, تاریخ لغو برجام, برجام به زبان ساده, خلاصه برجام, برجام چه شد, در برجام چی دادیم چی گرفتیم, پسا برجام یعنی چه

برجام, برجام چیست, برجام چیست به زبان ساده, خلاصه متن برجام, خروج امریکا از برجام, خروج از برجام, خروج ایران از برجام, خروج آمریکا از برجام, متن برجام, تاریخ لغو برجام, برجام به زبان ساده, خلاصه برجام, برجام چه شد, در برجام چی دادیم چی گرفتیم, پسا برجام یعنی چه


یدیعوت آحارونوت: ایران حمله به اسرائیل را در آخرین لحظه به دلیل هشدارهای آمریکا به تعویق انداخت، اما همچنان احتمال حمله قریب الوقوع به اسرائیل بسیار است

۱۴۰۳/۱/۲۴


پنتاگون: ما از نزدیک تهدیدات ایران را دنبال می کنیم و با اسرائیلی ها در تماس نزدیک هستیم

۱۴۰۳/۱/۲۴


بریتانیا: ایران باید تشدید تنش‌ها را متوقف کند!

۱۴۰۳/۱/۲۴

دیوید کامرون، وزیر خارجه بریتانیا:

به امیرعبداللهیان توضیح دادم که ایران نباید خاورمیانه را به سوی جنگی گسترده سوق دهد. درباره احتمال وقوع خطای محاسباتی که به تشدید خشونت‌های بیشتری منجر می‌شود، عمیقا نگرانم. ایران باید تشدید تنش‌ها را متوقف کند.


سخنگوی کاخ سفید

۱۴۰۳/۱/۲۴

به ایران اطلاع دادیم که با حمله به ساختمان کنسولی ایران در دمشق ارتباطی نداشته‌ایم


کاخ سفید

۱۴۰۳/۱/۲۴

ما نمی خواهیم درگیری در خاورمیانه گسترش یابد.

حمایت آمریکا از اسرائیل در برابر تهدیدات ایران و عواملش همچنان پابرجاست.

کاخ سفید به ایران اطلاع داده است که آمریکا هیچ ارتباطی با حمله به کنسولگری در دمشق ندارد.


مارکو‌ روبیو، سناتور آمریکایی

۱۴۰۳/۱/۲۴

ایران می‌خواهد از خاک خود حمله‌ای گسترده علیه اسرائیل انجام دهد.

‏اسرائیل فورا با ضدحمله شدیدتری در داخل ایران پاسخ خواهد داد.

آنچه بعد از آن اتفاق می‌افتد، خطرناک‌ترین لحظه خاورمیانه پس از سال ۱۹۷۳(جنگ‌ یوم‌کیپور) است.


آمریکا و قطر ۶ میلیارد دلار ایران را مجددا مسدود کردند

۱۴۰۲/۷/۲۱

نیویورک‌تایمز ادعا کرد:

با توافق آمریکا و قطر، درخواست موردی ایران برای استفاده از ۶ میلیارد دلار خود تا اطلاع ثانوی رد خواهد شد!

این خبر دقایقی قبل روی خروجی این روزنامه آمریکایی قرار گرفت.


نیویورک تایمز : توافق امریکا و قطر برای قطع دسترسی ایران به ۶ میلیارد دلار / تهران تکذیب کرد

۱۴۰۲/۷/۲۱

ایران تنها می تواند برای خریدهای بشردوستانه و با مجوز دولت امریکا از ۶ میلیارد دلار پول خود در بانک های قطری استفاده کند.


واشنگتن: حمله به اسرائیل ارتباطی با توافق تهران و واشنگتن ندارد

۱۴۰۲/۷/۱۶

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا:

توافق تهران و واشنگتن برای تبادل زندانی میان دو کشور در ازای آزادسازی و انتقال پول بلوکه شده ایران از کره جنوبی، هیچ ارتباطی به حمله علیه رژیم صهیونیستی ندارد.


سند سپتامبر ٢٠٢٢ بهترین چارچوب برای ادامه مذاکرات است

۱۴۰۲/۷/۸

ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس:

خیلی ها فکر می کنند احیای توافق هسته‌ای می تواند به تقویت صلح و ثبات در محیط بین المللی منجر شود.

مذاکرات از سوی ایران کند نشد بلکه این آمریکایی ها بودند که سال گذشته به خاطر در پیش بودن انتخابات کنگره و پیش بینی غلط از اغتشاشات این روند را کند کردند.

ایران همچنان اصرار دارد که آماده پایان مذاکرات و به پیش بردن موضوعات باقی مانده به نفعی که تامین کننده منافع کشور باشد و به پایان رساندن متن است.

این طرف غربی است که باید به یک جمع بندی سیاسی برسد و اراده خود را تقویت کند که اگر جدی است این روند را تکمیل کند.

یک صدای واحد از داخل آمریکا شنیده نمی شود، این تردیدی که در طرف مقابل وجود دارد مانع اصلی تکمیل مذاکرات است.

ایران موضع واحد داشته و بنا ندارد میز مذاکره را ترک کند و به دنبال پیشبرد مذاکرات در چارچوب منافع ملی است.


واکنش بایدن به آزادی چند آمریکایی‌: کسانی که بازنگشته‌اند را نیز به خاطر داریم / دارندگان پاسپورت آمریکایی نباید به ایران سفر کنند

۱۴۰۲/۶/۲۷

رئیس جمهور آمریکا:

همزمان با اینکه بازگشت آمریکایی‌ها به وطن را جشن می‌گیریم، کسانی که بازنگشته‌اند را نیز به خاطر داریم. من از ایران می‌خواهم که توضیحات کاملی در رابطه با آنچه که برای باب لوینسون رخ داده، ارائه دهد. خانواده لوینسون نیازمند پاسخ است.

امروز ما محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری پیشین و همچنین وزارت اطلاعات ایران را مطابق با قانون لوینسیون به دلیل دخالت‌های‌شان در دستگیری‌های غیرقانونی تحریم می‌کنیم.

ما از بازگشت شهروندان‌مان استقبال می‌کنیم و بار دیگر تهدید جدی سفر به ایران را به تمامی آمریکایی‌ها یادآور می‌شویم. دارندگان پاسپورت آمریکایی نباید به آنجا سفر کنند./ایسنا


تشکر بایدن از سلطان عمان و امیر قطر بابت تسهیل توافق تبادل زندانی با ایران

۱۴۰۲/۶/۲۷

رئیس‌جمهور آمریکا از سلطان عمان و امیر قطر بابت کمک به آزاد شدن پنج فرد بازداشت‌شده در ایران به عنوان بخشی از توافق مبادله زندانی میان تهران و واشنگتن تشکر کرد.


اولیانوف: توافق‌ها برای احیای برجام باید هرچه سریع‌تر نهایی شود

۱۴۰۲/۶/۲۲

«میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در پیامی خواستار بازگشت به میز مذاکرات و توافق‌های سریع برای احیای برجام شد


آمریکا: بر اموال انتقالی ایران به قطر نظارت شدید خواهیم داشت

۱۴۰۲/۶/۲۲

وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد:

بر اموال انتقالی ایران از کره جنوبی به قطر نظارت شدید خواهیم کرد.

آمریکا در صورت لزوم توانایی بلوکه کردن شش میلیارد دلار از اموال درحال انتقال از کره جنوبی به حسابی در قطر را خواهد داشت.

وزارت‌ خزانه‌داری نظارت شدیدی بر نحوه استفاده از این اموال خواهد داشت./ایسنا


بلینکن موافقت با انتقال پول ایران به قطر را به کنگره آمریکا اطلاع داد

۱۴۰۲/۶/۲۱

آسوشیتدپرس نوشت که وزیر خارجه آمریکا هفته قبل این مجوز را صادر کرده بود اما روز دوشنبه (به وقت محلی) اطلاعیه رسمی آن را برای کنگره این کشور ارسال کرد.

بر اساس این اطلاعیه که به مشاهده آسوشیتدپرس رسیده، اجازه انتقال ۶ میلیارد دلار پول مسدودشده ایران از کره جنوبی به قطر، ذیل توافق مبادله زندانیان بین تهران و واشنگتن صادر شده است./باشگاه خبرنگاران


کاخ سفید: تبادل زندانیان با ایران طبق تفاهم پیش می‌رود

۱۴۰۲/۵/۳۱

جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید درباره تبادل زندانیان با ایران اعلام کرد: کارها طبق تفاهمی که با ایران به دست آورده‌ایم، پیش می‌رود.


وزیر خارجه چین: تنها با احیای برجام می‌توان اختلاف‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران را حل و فصل کرد

۱۴۰۲/۵/۳۰

«وانگ یی» وزیر خارجه چین طی بیانیه‌ای با اشاره به میانجی‌گری کشورش میان تهران و ریاض برای بهبود روابط، گفت که دو طرف به تلاش در این مسیر ادامه داده‌اند و این امر به شکل‌گیری «موجی از آشتی» در خاورمیانه منجر شده است.

وی در ادامه تأکید کرد که تنها با احیای تمامیت و اجرای کامل برجام می‌توان اختلاف‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران را حل و فصل کرد./ ایلنا


روزنامه تلگراف مدعی شد: تلاش بایدن برای توافق گسترده غیررسمی با ایران پیش از انتخابات آمریک

۱۴۰۲/۵/۲۹

روزنامه انگلیسی تلگراف در گزارشی مدعی شده است که «جو بایدن»، رئیس جمهور آمریکا در حالی که به دنبال پیروزی در سیاست خارجی خاورمیانه‌ای خود در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در سال آینده است، کمپینی را برای تنش زدایی با ایران آغاز کرده است.

گزارش شده است که ایالات متحده در حال لابی کردن با ایران برای توقف ارسال هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه به عنوان بخشی از یک توافق غیررسمی گسترده‌تر است. براساس این گزارش، بایدن همچنین به دنبال کاهش اصطکاک در خاورمیانه بین اسرائیل و ایران در منطقه است.


مالی: «برجام» اولویت واشنگتن نیست

۱۴۰۱/۹/۱۳

«رابرت مالی» نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، می‌گوید که دستیابی به توافق در خصوص احیای برجام، در حال حاضر اولویت واشنگتن نیست.
او با ادعای این‌که آمریکا مسیر دیپلماسی هسته‌ای را باز نگه می‌دارد، گفت که در شرایط فعلی، توافق در دستور کار ما نیست.


نشست محرمانه دولت بایدن با کنگره درباره مذاکرات ایران

۱۴۰۱/۶/۱۲

یک مقام دولت آمریکا قرار است در یک نشست محرمانه قانونگذاران کنگره را در جریان روند مذاکرات رفع تحریم‌ها با ایران قرار دهد


احتمال تعویق مذاکرات احیای برجام تا اواسط آبان ماه

۱۴۰۱/۶/۱۱

رسانه آمریکایی پولیتیکو:

توافق احیای برجام در صورت حصول احتمالا باید در کنگره بررسی شود. اما با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان دوره‌ای کنگره (۱۷ آبان)، بسیاری از دموکرات‌ها ممکن است حاضر نباشند درگیر بحث و بررسی درمورد توافق ایران شوند. باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد که مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر متوقف شود.


یک میلی متر تا احیای برجام؟!

۱۴۰۱/۶/۶

بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به پرتیراژترین روزنامه چاپ اتریش گفته است: «به لحظه مهمی رسیده‌ایم؛ این آخرین میلی متر است؛ احیای برجام باعث می شود جهان کمی ایمن‌تر شود».


چرا برجام روحانی باید در مجلس تصویب می شد و برجام رئیسی، نه؟

۱۴۰۱/۵/۳۰

علی مطهری در روزنامه اعتماد نوشت:

در سال ۹۴ زمانی که برجام در آستانه امضا شدن بود، از داخل و بیرون مجلس فشار وارد می‌شد که باید در مجلس تصویب شود.

می‌گفتیم این یک توافق اقدام مشترک میان دولت ایران و دولت‌های ۱+۵ است، نیازی به تصویب مجلس ندارد، هیچ یک از کشورهای مقابل هم به مجلس خود نبرده‌اند.

اما چون قرار بر کوبیدن و آزار دولت قبل و مذاکره‌کنندگان آن بود، در نهایت دستور رسید که مجلس هم بررسی و تصویب کند.

جالب این است که امروز که دوباره در آستانه امضای برجام با اضافاتی هستیم، دیگر درخواستی برای تصویب آن در مجلس نیست.


توافق به‌زودی اعلام می‌شود

۱۴۰۱/۵/۲۹

خبرگزاری الجزیره در گزارشی با عنوان توافق هسته‌ای ایران همراه با حذف تحریم‌های فلج‌کننده “قریب الوقوع” است، نوشت: منابع به الجزیره عربی می‌گویند که به زودی توافقی برای احیای توافق تاریخی که توسط ایالات متحده کنار گذاشته شده بود، اعلام می شود.


جزییات اجرایی توافق برجام در ۱۲۰ روز

۱۴۰۱/۵/۲۷

شنیده ها حاکی است:

خروج آنی ۱۷ بانک از تحریم

پرداخت غرامت به ایران درصورت خروج مجدد آمریکا از برجام که بیشتر بصورت نمادین در توافق نهایی آورده شده است

روز اول ابطال سه فرمان اجرایی ترامپ که توسط بایدن اجرا خواهد شد

قابلیت فروش ۵۰ میلیون بشکه نفت ذخیره شده طی ۱۲۰ روز اول و بعدا تا روزی ۲.۵ میلیون بشکه نفت و معاینات گازی

لغو تحریم ۱۵۰ موسسه ازجمله ستاد اجرایی طی چند مرحله

آزادسازی ۷ میلیارد دلار در کره بلافاصله با آغاز فرایند احیایی برجام / چندثانیه


برجام را وسیله رقابت سیاسی نکنید

۱۴۰۱/۵/۲۷

علی مطهری: برجام که به نتیجه رسید با آن بازی نکنید؛ دوباره برجام را وسیله رقابت سیاسی نکنید و به داد مردم برسید


روسیه: مذاکرات وین ثابت کرد که اعضا درمورد احیای برجام متحد هستند

۱۴۰۰/۲/۷

اولیانوف سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توئیتی نوشت: دور جدید مذاکرات وین با برگزاری نشست رسمی کمیسیون مشترک برجام آغاز شد. گفت‌وگوها نشان داد که مشارکت کنندگان درباره احیای کامل توافق هسته‌ای به شکل اصلی متحد هستند./ ایرنا


کاخ سفید: بازگشت به برجام به ایران بستگی دارد

۱۳۹۹/۱۱/۲۰

سخنگوی کاخ سفید شامگاه دوشنبه بار دیگر موضع دولت جدید آمریکا را تکرار کرده و خواستار پایبندی کامل ایران به تعهداتش در برجام شده تا پس از آن، آمریکا اقدام مشابه انجام دهد.

سخنگوی کاخ سفید: بایدن بخشى از تیم دولتى بود که توافق را امضا کرد/ نظر او درباره برجام تغییر نکرده است


درخواست وزیر خارجه نروژ از ظریف برای بازگشت ایران به برجام

۱۳۹۹/۱۱/۲۰

«اینه ماری اِریکسن سوریده» وزیر خارجه نروژ: مباحثه خوبی با ظریف داشتم و از گفت‌وگو با ایران درخصوص مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و چندجانبه خرسند هستم. از ایران خواستم به پایبندی کامل به برجام بازگردد.


 

برنامه جامع اقدام مشترک

ویکی‌ پدیا

برنامه جامع اقدام مشترک
امضا کنندگان در حال اعلام پیمان موافقت. از راست به چپ جان کری، فیلیپ هموند، محمد جواد ظریف، فدریکا موگرینی، فرانک والتر اشتاین‌مایر، لوران فابیوس و وانگ یی پیش از قرائت توافق نهایی یا برنامه جامع اقدام مشترک
ایجاد۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵
تصویب۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ (روز پذیرش)
۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ (روز اجرا)
محلوین
امضا کنندگانایران، روسیه، چین، انگلیس، اتحادیه اروپا،
آمریکا (خارج شده)
هدفپروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام (به انگلیسی: Joint Comprehensive Plan of Action) یا توافق هسته ایران یا توافق ایران یا توافق جامع و نهایی هسته‌ای وین در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

مذاکرات رسمی برای طرح جامع اقدام مشترک دربارهٔ برنامه اتمی ایران با پذیرفتن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران در نوامبر ۲۰۱۳ شروع شد. به مدت ۲۰ ماه کشورها درگیر مذاکره بودند که در آوریل ۲۰۱۵ تفاهم هسته‌ای لوزان شکل گرفت.

بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافق‌نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد.

این دور از مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ از ظهر روز شنبه ۲۷ ژوئن ۲۰۱۵، در هتل کوبورگ در شهر وین اتریش با حضور جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد. ضرب الاجل تعیین‌شده زمان این مذاکرات، روز سی‌ام ژوئن تعیین شده بود که سه بار به ترتیب تا سوم، دهم و سیزدهم ژوئیه تمدید گردید.

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ خورشیدی، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد.

در شبانگاه ۱۵ دی ۱۳۹۸، دولت حسن روحانی نیز پس از چهار مرحله کاهش تعهدات خود، طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.

پیشینه

مذاکرات ایران و گروه ۵+۱ طبق ستون سوم پیمان نامه جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به منظور اطمینان قدرت‌های جهانی از عدم تولید و توسعه سلاح‌های هسته‌ای توسط ایران و اطمینان ایران از حق خود برای غنی‌سازی سوخت صلح‌آمیز هسته‌ای برای اهداف غیرنظامی در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) آغاز شد. در طول مذاکرات، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و دیگر سازمان‌ها تحریم‌هایی را علیه ایران تحمیل کردند، که رئیس‌جمهور حسن روحانی آن را با عنوان جنایت علیه بشریت عنوان کرد.

مدتی به نظر می‌رسید که مرزها و خطوط قرمز شفاف شده باشند. در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۳ ایران روحانی انتخاب شد کسی که رسانه‌های غربی او را از نظر سیاسی میانه‌رو توصیف کرده‌اند.

پس از چندین دوره مذاکرات، در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ (۳ آذر ۱۳۹۲)، توافق موقت ژنو بر سر برنامه هسته‌ای ایران بین ایران و کشورهای ۱+۵ در ژنو سوئیس امضاء شد. همان‌طور که کشورها روی یک توافق بلند مدت کار می‌کردند، این موضوع با متوقف شدن بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران در عوض کاهش تحریم‌های اقتصادی علیه ایران همراه بود. تنظیم و پیاده‌سازی توافق از ۲۰ ژانویه ۲۰۱۴ شروع شد. بیشترین تمرکز مذاکرات محدودیت‌ها روی تأسیسات هسته‌ای کلیدی ایران بود: رآکتور آب سنگین IR-40 اراک و کارخانه تولید (که در دست ساخت بود، اما همان‌طور که ایران به عنوان بخشی از توافق موقت ژنو در نوامبر ۲۰۱۳ مبنی بر عدم سوخت‌گیری رآکتور موافقت کرد هرگز اجرایی نشد)، نیروگاه اتمی بوشهر، معدن اورانیوم گچین، مرکز هسته‌ای فردو، کارخانه تبدیل اورانیوم اصفهان، کارخانه غنی‌سازی اورانیوم نطنز و مجتمع توسعه و تحقیقات نظامی پارچین.

این توافق پایانی بر ۱۲ سال مذاکرات ایران با قدرت‌های جهانی بر سر مسئله خطر تولید سلاح اتمی است. با مسئولیت حسن روحانی در مهر ۱۳۸۲ آغاز و در تیر ۱۳۹۴ با مسئولیت محمدجواد ظریف و در دولت روحانی با توافق جامع به پایان می‌رسد.

بیانیه نهایی

سرانجام پس از بیست و دو ماه مذاکره دولت روحانی، محمدجواد ظریف به همراه تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از ۱۷ روز مذاکره فشرده، سه‌شنبه ۱۴ ژوئیه (۲۳ تیرماه) در وین پایتخت اتریش موفق به دستیابی به یک توافق جامع و نهایی با گروه ۱+۵، بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران شدند. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در یک نشست رسمی در مقابل رسانه‌ها در وین با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده‌است.

امضاکنندگان

  • آلمان
    فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان
  • اتحادیه اروپا
    فدریکا موگرینی، نماینده ارشد امور خارجه و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا
  • ایران
    محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران
  • روسیه
    سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه
  • بریتانیا
    فیلیپ هموند، وزیر امور خارجه بریتانیا
  • ایالات متحده آمریکا
    جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا

چکیده‌ای از بندها

مفاد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه می‌رسد. برخی از مهم‌ترین بندهای این توافق‌نامه به قرار زیر است:

انرژی هسته‌ای

  • ایران به یاری «گروه کار» (اتحادیه اروپا+۳ متشکل از فرانسه، آلمان، انگلستان و شاید برخی کشورهای دیگر) رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک را بر اساس یک طرح مورد پذیرش این گروه و در جهت حمایت از اهداف صلح‌جویانه و تحقیقاتی در زمینه تولید انرژی هسته‌ای، نوین‌سازی و بهینه‌سازی خواهند کرد. اما این یاری‌رسانی در جهت کاهش تولید پلوتونیم مورد نیاز برای ساخت جنگ‌افزار هسته‌ای صورت خواهد پذیرفت. نیروی سانتریفیوژ تازه طراحی شده فراتر از ۲۰ مگاوات افزایش نخواهد یافت. کشورهای عضو گروه کار، ایران را در زمینه ساخت زمان‌بندی شده مجموعه اراک حمایت نموده و اسباب تسهیل انجام آن را فراهم خواهند نمود. تمامی سوخت هسته‌ای مصرف شده از کشور ایران خارج خواهد شد. همچنین تمامی آب سنگین مازاد نیاز سانتریفیوژ تازه طراحی شده، برای فروش در بازارهای جهانی آماده خواهد شد. ایران به مدت ۱۵ سال اجازه نخواهد داشت در زمینه بازیافت هسته‌ای به تحقیق و توسعه بپردازد. همچنین در طول این مدت ایران اجازه نخواهد داشت هیچ‌گونه سانتریفیوژ آب سنگین تازه‌ای ایجاد نموده یا در زمینه متراکم‌سازی آب سنگین فعالیتی داشته باشد.
  • ذخیره فعلی اورانیوم غنی شده با غلظت پایین در اختیار ایران با یک کاهش ۹۸ درصدی از ۱۰٬۰۰۰ کیلوگرم به ۳۰۰ کیلوگرم کاهش می‌باید. این کاهش به مدت ۱۵ سال پابرجا باقی خواهد ماند. همچنین در این مدت ایران مجاز خواهد بود اورانیوم را تنها به میزان ۳٫۶۷٪ غنی‌سازی کند؛ میزانی که تنها برای بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و تحقیقات در این زمینه مناسب است و نه ساخت هیچ‌گونه جنگ‌افزار هسته‌ای. این یک «کاهش بسیار» در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به حساب می‌آید؛ چراکه پیش از به نتیجه رسیدن برجام، ایران موفق شده بود اورانیوم را به میزان ۲۰٪ غنی‌سازی نماید.
  • ایران، کمینه‌ای به میزان دو سوم از شمار سانتریفیوژهایش (سانتریفیوژ یا سانتریفیوژ به ماشینی مخروطی شکل گفته می‌شود که در چرخه تولید انرژی هسته‌ای، امکان غنی‌سازی اورانیوم را فراهم می‌آورد) را از ۱۹٬۰۰۰ عدد (که ۱۰٬۰۰۰ تای آن در حال فعالیت بوده‌اند) به ۶٬۰۱۴ عدد کاهش خواهد داد که از این میزان تنها ۵٬۰۶۰ تای آن اجازه غنی‌سازی اورانیوم در طی مدت ۱۰ سال پس از اجرای برجام را خواهند داشت. تمامی گنجایش غنی‌سازی اورانیوم ایران (یعنی تمامی ۵٬۰۶۰ سانتریفیوژ مجاز) تنها در تأسیسات نطنز اجازه کار خواهند داشت. سانتریفیوژهای مجاز به کار در تأسیسات نطنز از نوع IR-1 خواهند بود. سانتریفیوژهای IR-1 نخستین نسل قدیمی‌ترین نوع از سانتریفیوژهای ساخت ایران هستند که سرعت پایین‌تری در مقایسه با دیگر سانتریفیوژها دارند. ایران می‌بایست از به‌کارگیری سانتریفیوژهای نوع IR-2M پیشرفته خود صرف نظر کند. حق مالکیت سانتریفیوژ های پیشرفته نوع IR-2M برای ایران محفوظ خواهد بود اما این سانتریفیوژها به انباری در ایران تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای فرستاده شده و در آنجا نگه‌داری خواهند شد.
  • ایران، فعالیت‌های مرکز هسته‌ای فردو در زمینه غنی‌سازی اورانیوم و همچنین تحقیق و توسعه در این خصوص را به مدت ۱۵ سال متوقف خواهد نمود و آن را به یک مرکز تحقیقاتی فیزیک، انرژی هسته‌ای و فناوری‌های مرتبط تغییر کاربری خواهد داد. مرکز تحقیقاتی فردو اجازه خواهد داشت شمار ۱٬۰۴۴ سانتریفیوژ از نوع IR-1 را در ۶ آبشار واقع در یکی از جناح‌های این مرکز نگه‌داری نماید. «۲ آبشار از شمار ۶ آبشار اشاره شده، با تغییر کاربری و سازه، بدون اورانیوم خواهند چرخید» تا ایزوتوپ پرتوزای مورد نیاز برای امور پزشکی، کشاورزی، صنعتی و پژوهش‌های علمی را فراهم نمایند. «۴ آب‌شیب دیگر و سازه‌های مرتبط با آن‌ها بلااستفاده باقی خواهند ماند.» ایران اجازه نخواهد داشت هیچ‌گونه ماده شکافت‌پذیری را در فردو نگهداری نماید.
  • ایران به مدت ۱۵ سال اجازه ساخت هیچ گونه تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم را نخواهد داشت. همچنین ایران به مدت ۱۵ سال اجازه نخواهد داشت هیچ گونه تأسیسات و سانتریفیوژهای آب سنگین تازه‌ای ایجاد کرده یا درصدد ذخیره‌سازی آب سنگین باشد.
  • ایران می‌بایست تغییراتی را در تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم خود به انجام برساند. به منظور کاهش تهدید و عمل به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران می‌بایست تعداد سانتریفیوژهای موجود در تأسیسات آب سنگین اراک را کاسته و آن مجموعه را به گونه‌ای بازسازی کند تا مورد پذیرش جامعه جهانی واقع شده و ایران نتواند پلوتونیم مورد نیاز برای ساخت جنگ‌افزار تولید نماید. مادام که سانتریفیوژ اراک در حال کار باشد، تمامی سوخت هسته‌ای مصرف شده از کشور خارج خواهد شد.
  • ایران اجازه دارد به مدت ۸ سال به تحقیق و توسعه در زمینه غنی‌سازی اورانیوم ادامه بدهد اما این امر تنها در تأسیسات نطنز می‌بایست صورت گیرد. این بدین سبب است که «زمان ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای» به ۱ سال برسد.
  • ایران پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به توافق‌نامه را تا زمانی که پایبندی‌اش به این پیمان‌نامه را لغو نکرده باشد، اجرا خواهد نمود. این بدین معنی‌است که نظارت‌های آژانس حتی پس از اتمام زمان اجرایی برجام ادامه خواهند یافت.
  • یک برنامه بازرسی جامع اعمال خواهد شد و ایران می‌بایست به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اجازه بازرسی از تمامی تأسیسات هسته‌ای اعلام‌شده، از جمله تأسیسات نظامی واقع در پارچین را بدهد تا مشخص و تأیید شود که ایران به تعهدات خود در توافق‌نامه پایبند است و در پی ساخت هیچ‌گونه مواد شکافت پذیر به صورت پنهانی نیست.
    • آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای یک نظارت چندلایه را «بر زنجیره مواد هسته‌ای ذخیره شده توسط ایران، کارخانه‌های تولید اورانیوم و تهیه و تدارک هر گونه فناوری هسته‌ای توسط ایران اعمال خواهد نمود.» آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای برای تأسیسات هسته‌ای اعلام شده توسط ایران همچون فردو و نطنز نوعی نظارت «عندالمطالبه» اعمال نموده و محق خواهد بود به صورت مداوم چنین نظارتی را به انجام برساند. این نظارت ممکن است حتی با کمک فناوری‌های پایشی صورت گیرد. از جمله این فناوری‌ها می‌توان به مهر و موم فیبر نوری بر روی تجهیزاتی که اطلاعات را به صورت الکترونیکی برای آژانس انرژی هسته‌ای می‌فرستند، تصویربرداری ماهواره‌ای فروسرخ به منظور شناسایی تأسیسات هسته‌ای مخفی، «حس‌گرهای محیطی با قابلیت شناسایی کوچک‌ترین علامات از ذره‌های هسته‌ای» و دوربین‌های ثبت‌کننده پرتوافشانی هسته‌ای، اشاره کرد. دیگر ابزاری که آژانس انرژی هسته‌ای به منظور نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران استفاده می‌کند عبارت است از نوعی نرم‌افزار رایانه‌ای به منظور گردآوری اطلاعات و تشخیص فعالیت‌های نامتعارف که به گردآوری داده‌های عظیم از کالاهای وارداتی ایران می‌پردازد تا آژانس بتواند بر اقلامی با بیش از یک مصرف ‏(en)‏ وارداتی توسط ایران نظارت داشته باشد.
    • شمار بازرسانی که از سوی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به منظور بازرسی از تأسیسات هسته‌ای ایران در نظر گرفته شده بودند، سه برابر شده و از ۵۰ تن به ۱۵۰ تن افزایش می‌یابد.
    • چنانچه بازرسان آژانس در مورد اینکه ایران در یکی از تأسیسات اعلام نشده خود در حال توسعه انرژی هسته‌ای شک داشته باشند، اجازه دارند درخواست دسترسی به این تأسیسات را بدهند «تا مطمئن شوند هیچ‌گونه مواد هسته‌ای اعلام نشده‌ای وجود نداشته باشد و ایران هیچ‌گونه فعالیت هسته‌ای مغایر با توافق‌نامه به انجام نرساند.» ایران می‌تواند درخواست بازرسان آژانس را برای ورود به چنین تأسیساتی قبول کرده یا راه حل دیگری به آژانس ارائه نماید تا نگرانی‌های آژانس را برطرف نماید. اگر ایران چنین اجازه‌ای ندهد، یک روند ۲۴ روزه آغاز می‌گردد. در طی این روند، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای ۱۴ روز فرصت دارند اختلاف‌هایشان را حل کنند. چنانچه موفق نشدند، کمیسیون برجام (هر ۸ کشور عضو) یک هفته فرصت خواهند داشت عامل اصلی درخواست آژانس برای بازرسی را بررسی نمایند. پس از آن بیشترین اعضای کمیسیون (کمینه ۵ از ۸ عضو) به اطلاع ایران خواهند رساند چه فعالیت‌هایی می‌بایست در ۳ روز باقی‌مانده به انجام برساند. قانون رأی بیشترین «بدین معناست که آمریکا و متحدان اروپایی‌اش—انگلیس، فرانسه، آلمان و اتحادیه اروپا—محجازند بر درخواستشان پافشاری نمایند و ایران، روسیه و چین حق وتو نخواهند داشت.» اگر ایران تن به اجرای تصمیم‌های گرفته شده در این ۳ روز ندهد، تحریم‌ها به صورت خودکار دوباره اعمال خواهند شد.

طبق مفاد ذکر شده در بالا “زمان ایران برای فرار”—وقت مورد نیاز ایران برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت تنها یک سلاح هسته‌ای اگر این کشور توافق‌نامه را لغو کند—از ۲ تا ۳ ماه به ۱ سال افزایش خواهد یافت و این روند به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت.

گنجایشپیش از برجامپس از برجام
سانتریفیوژهای نصب‌شده از نوع نسل نخست
۱۹٬۱۳۸۶٬۱۰۴
سانتریفیوژهای نصب شده از نوع پیشرفته۱٬۰۳۴۰
زمان مورد نیاز ایران برای فرار از توافق۱–۲ ماه۱ سال
بهره‌گیری از سانتریفیوژ R&Pغیر اجباریاجباری
ذخایر اورانیوم غنی‌شده با غلظت پایین۱۹٬۲۱۱ پوند۶۴۰ پوند
ذخایر اورانیوم غنی‌شده با غلظت میانه۴۳۰ پوند۰ پوند

تحریم‌ ها

از جمله‌بندهایی که در برجام در رابطه با برداشتن تحریم‌های ایران آورده شده، به موارد زیر اشاره می‌شود:

  • شورای امنیت سازمان ملل متحد طی جلسه‌ای برجام را تأیید خواهد نمود و تمام مفاد قطعنامه‌های قبلی خود در خصوص موضوع هسته‌ای ایران شامل ۱۶۹۶ (۲۰۰۶)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵) را هم‌زمان با اجرای اقداماتِ توافق شدهٔ مرتبط با هسته‌ای توسط ایران که توسط آژانس راستی‌آزمایی می‌شوند لغو خواهد کرد.
  • طبق پیوست دوم این توافق، تحریم‌های اتحادیه اروپایی و ایالات متحده در روز اجرایی شدن برجام لغو می‌شوند. این تحریم‌ها در حوزه‌های مالی، بانکی، بیمه، نفت، گاز، پتروشیمی، کشتی‌رانی، کشتی‌سازی، ترابری، طلا و فلزات گرانبها، اسکناس، سکه، موارد مجاز هسته‌ای، فلزات، نرم‌افزار و تسلیحات می‌باشند. همچنین نام برخی از شرکت‌ها و اشخاص حقیقی ایرانی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران طبق این پیوست از تحریم درآمد.
  • سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا هیچ‌گونه تحریم یا اقدامات سختگیرانه دیگری در زمینه انرژی هسته‌ای علیه ایران وضع نخواهند نمود.
  • ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌های مربوط به انرژی هسته‌ای ایران (به گونه‌ای که در ضمیمه ۲ توافق‌نامه آمده) را پس از آنکه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تأیید کرد که ایران گام‌های مؤثری برداشته، لغو خواهند نمود.
    • تحریم‌های مربوط به فناوری موشک‌های بالستیک به مدت ۸ سال پابرجا خواهند ماند. همچنین برخی تحریم‌های مشابه علیه فروش جنگ‌افزارهای متعارف به ایران به مدت ۵ سال باقی خواهند ماند.
    • بر اساس توافق‌نامه و به مدت ۸ سال پس از اجرایی شدن آن، برخی تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه برخی شرکت‌ها و افراد ایرانی (همچون قاسم سلیمانی) برداشته خواهند شد.
    • با این وجود تمامی تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران که مربوط به نقض حقوق بشر، فناوری‌های ساخت موشک و حمایت از وحشت‌افکنی می‌شوند، برداشته نخواند شد. تحریم‌های وضع شده توسط ایالات متحده آمریکا سختگیرانه‌تر به نظر می‌آیند چراکه تأثیرات فرامنطقه‌ای دارند؛ یعنی در سراسر جهان اجرایی هستند. در مقابل، تحریم‌های وضع شده از سوی اتحادیه اروپا تنها در این قاره اجرایی هستند.
  • چنانچه ایران به توافق خود عمل ننماید، یک «راهکار مقابله سریع» به صورت خودکار مقرر خواهد شد که توسط آن، تحریم‌ها دوباره و به سرعت اعمال خواهند شد.
    • از جمله راهکارهایی که در برجام برای قطعنامه حل اختلاف ‏(en)‏ در نظر گرفته شده‌است، می‌توان به این روند اشاره نمود: چنانچه یکی از اعضای تعهد برجام اعتقاد داشته باشد که عضو دیگر متعهد این توافق‌نامه به وظایف خود عمل نمی‌کند، در آن صورت عضو شاکی می‌تواند شکایت خود را به کمیسیون برجام ارائه نماید. کمیسیون برجام عبارت است از گروهی که به منظور نظارت بر درست اجرا شدن آن ایجاد شده‌است. اگر عضو شاکی، کشوری غیر از ایران باشد و به شکایتش تا ۳۵ روز پس از ارائه، رسیدگی نشده و رضایتش جلب نگردد، در آن صورت آن کشور مجاز است از این مسئله حل نشده به عنوان بهانه‌ای برای امتناع از ادامه تعهد به توافق‌نامه با دیگر اعضای برجام بهره ببرد. البته عضو شاکی می‌بایست با در جریان قرار دادن شورای امنیت سازمان ملل متحد، اعلام دارد که معتقد است که مشکلی که به سبب آن شکایت به وجود آمده، سبب ناکارآمدی توافق‌نامه شده‌است. سپس شورای امنیت ۳۰ روز فرصت خواهد داشت راه حلی بیابد تا روند برداشت تحریم‌ها ادامه یابد. در غیر این صورت، تمامی تحریم‌های مربوط به انرژی هسته‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد که پیش از انعقاد برجام تصویب شده بودند به صورت خودکار دوباره برقرار خواهند شد. تأثیر چنین قانونی آن خواهد بود که اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد (ایالات متحده آمریکا، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه) مجاز خواهند بود هرگونه لغو تحریم که در آن زمان در جریان باشد را وتو کنند، اما هیچ عضوی اجازه نخواهد داشت برقراری خودکار تحریم‌ها را وتو کرده و مانع آن شود. نتیجه آن می‌شود که راه فرار ایران از برقراری دوباره و خودکار تحریم‌ها در حالی که به تعهدات خود نسبت به برجام عمل نمی‌کند، به‌طور کلی بسته شود.
    • دوباره اعمال شدن تحریم‌ها به صورت خودکار «نسبت به قراردادهای منعقده فی‌مابین یکی از اعضا با ایران ویا شرکت‌ها و اشخاص ایرانی، پیش از تاریخ اجرایی شدن برجام، عطف به ما سبق نمی‌گردد؛ بدین شرط که اجرای چنین قراردادها یا به انجام رساندن چنین فعالیت‌هایی، با برجام و همچنین قطعنامه‌های پیشین و فعلی تصویب‌شده توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد مطابقت داشته باشد.»
    • مکانیسم حل اختلاف: همان «ساز و کار حل اختلافات» در بند‌های ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آن‌ها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرف‌های برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. این دو بند از آنجا که رجوع به آن‌ها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند. طبق این دو بند، در صورتی که کشور‌های اروپایی ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشور‌های اروپایی) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد. شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت بایستی درباره بازگشت تحریم‌های ایران رأی‌گیری کند، اما کشور‌های غربی در مذاکرات برجام ساختار این رأی‌گیری را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که امکان وتوی نظر کشور‌های غربی درباره برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به کل از روسیه و چین سلب شده است. در شورای امنیت به جای رأی‌گیری درباره «رفع تحریم‌های ایران» بر سر «ادامه رفع تحریم‌های ایران» رأی‌گیری می‌شود؛ این تغییر در عبارت‌پردازی ابتکار عمل استفاده از حق وتو را عملاً در اختیار طرف غربی قرار می‌دهد، به این صورت که این طرف‌ها می‌توانند از حق وتوی خود استفاده کرده و از تصویب «ادامه لغو تحریم‌ها» جلوگیری کنند. در این حالت، قطعنامه‌های تحریمی پیشین سازمان ملل متحد علیه ایران احیا خواهند شد.

گام‌های بعدی

انضمام به قوانین بین‌المللی با تصویب قطعنامهٔ شورای امنیت

طبق برجام، این توافق رسماً مورد حمایت شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و آن را با گنجانیدن در حقوق بین‌الملل قانوناً الزام‌آور ساخت.

سامانتا پاور سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد، بلافاصله پس از این رأی‌گیری به شورای امنیت گفت که کاستن از تحریم‌ها تنها زمانی شروع خواهد شد که ایران الزامات خود را به طرز تأیید شده‌ای به جا آورده باشد، و نیز ایران را به «رها کردن فوری همهٔ آمریکاییان به ناحق بازداشت شده» فراخواند و مشخصاً از امیر میرزایی حکمتی، سعید عابدینی، و جیسون رضاییان، که در ایران زندانیند و رابرت لوینسون، که در ایران مفقود شده نام برد.

تأیید اتحادیهٔ اروپا

همان روز که قطعنامه توسط شورای امنیت تصویب شد، اتحادیهٔ اروپا از طریق رأی‌گیری در جلسهٔ شورای امور خارجی (گروه وزرای امور خارجهٔ اتحادیهٔ اروپا) در بروکسل برجام را تأیید کرد. تأیید برجام به معنی برداشته شدن برخی از تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا بود که از میان آن‌ها می‌توان به لغو ممنوعیت خرید نفت ایران اشاره کرد. اتحادیه به تحریم‌های حقوق بشری و موانع تجاری برای برنامهٔ موشک‌های بالستیک ادامه می‌دهد. ناظران مصوبهٔ اتحادیهٔ اروپا را به عنوان پیامی به کنگرهٔ آمریکا تلقی کردند.

برجام در کنگره ایالات متحدهٔ آمریکا

طبق قوانین آمریکا، برجام نوعی از توافق اجرایی است. برخلاف معاهده‌ها، که برای تأیید نیاز به رأی دو سوم سنا دارند، توافق‌های اجرایی معمولاً نیاز به هیچ گونه تأیید کنگره ندارند. در سال ۲۰۰۳ دیوان عالی آمریکا در پروندهٔ انجمن بیمهٔ آمریکا در برابر گرمندی حکم کرد که «رئیس‌جمهور اقتدار انجام توافق‌های اجرایی با دیگر کشورها را بدون نیاز به تصویب سنا یا تأیید کنگره داراست، این قدرت از سال‌های اول جمهوری به کار گرفته شده‌است.» به هر روی بر اساس مفاد لایحهٔ بازبینی توافق هسته‌ای ایران ۲۰۱۵، که در ۲۲ مه ۲۰۱۵ با امضاء تبدیل به قانون شد، این توافق یک دورهٔ شصت روزهٔ بازبینی در کنگرهٔ آمریکا را طی کرد. طبق آن لایحه، به محض ارسال همهٔ مدارک به کاخ کنگره آمریکا، کنگره شصت روز وقت داشت که یک قطعنامهٔ تأیید تصویب کند، یک قطعنامهٔ عدم تأیید تصویب کند یا هیج کاری نکند. (لایحه برای رئیس‌جمهور زمان اضافی پس از شصت روز در نظر گرفته تا قطعنامه را وتو کند و برای کنگره وقت در نظر گرفته تا رأی بگیرد و وتو را بپذیرد یا وتو را بشکند) رئیس‌جمهور اوباما گفته بود که هر قطعنامهٔ عدم تأیید، که نیاز به رأی مخالف حداقل ۶۰ سناتور دارد، را وتو خواهد کرد. بدین ترتیب جمهوریخواهان تنها در صورتی که دو سوم هر دو مجلس کنگره را می‌توانستند با خود همراه کنند، می‌توانستند وتوی هر قطعنامهٔ عدم تأیید را بشکنند. این بدین معنا بود که ۳۴ رأی در سنا می‌توانست وتو را حفظ کرده و برجام را به مرحلهٔ عمل در بیاورد. همهٔ ۵۴ سناتور جمهوریخواه و ۴ سناتور دمکرات مخالفت، و ۴۲ سناتور دمکرات موافقت خود را با این طرح اعلام کردند. در ۲ سپتامبر ۲۰۱۵، با اعلام حمایت سناتور باربارا میکولسکی از این توافق، اوباما رأی کافی برای پیشگیری سنا از شکستن وتوی خود را به دست آورد و بدین ترتیب سنا نمی‌توانست جلوی پیشبرد این طرح را بگیرد. با اعلام نظر سه سناتور دیگر در ۸ سپتامبر، تضمین شد که سنا نخواهد توانست به این طرح رأی مخالف بدهد. در ۱۰ سپتامبر، سنا با ۵۸ رأی موافق و ۴۲ رأی مخالف، از پیشبرد طرح عدم موافقت با توافق با ایران، بازماند و این طرح به رأی گذاشته نشد. با این وجود، یک روز بعد مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامهٔ تأیید توافق با ایران را با ۲۶۹ رأی مخالف در مقابل ۱۶۲ رأی موافق رد کرد که با توجه به به رأی گذاشته نشدن طرح در سنا، تأثیری در اجرای آن نداشت.

در روز پنچشنبه ۲۶ شهریور ۱۳۹۴ در آخرین تلاش جمهوری خواهان مجلس سنای ایالات متحده در کسب آرا برای یک متمم به منظور رد کردن برجام شکست خوردند. این متمم ایران را پیش از برداشته شدن تحریم‌های ایالات متحده مستلزم به رسمیت شناختن کشور اسرائیل و آزاد کردن اتباع آمریکایی می‌کرد. این متمم نیاز به ۶۰ رأی داشت اما با آرا ۵۳ به ۴۵ شکست خورد. میچ مکانل پیش از رای‌گیری به نزدیک‌بینی کاخ سفید در برابر میلیاردها دلاری که به خزانه ایران برای استفاده در تروریسم روانه خواهد شد اعتراض کرد، اما دموکرات‌ها به بیان هری رید، رهبر دموکرات سنا، این تلاش را یک «رای‌گیری نمایش بدبینی» عنوان کردند. هرچند آخرین مهلت برای رای‌گیری دربارهٔ این توافق پنجشنبه بود، اما کنگره هنوز می‌توانست تاکتیک‌های دیگری را برای مخالفت به کار ببندد.

همزمان خبرگزاری‌های ایران نیز از سومین و آخرین دور از رأی‌گیری نمایندگان سنا برای رد برجام خبر دادند. به گزارش خبرگزاری‌های ایران پیش از رأی‌گیری نهایی طرح رد برجام، در مورد متمم پیشنهادی برای منوط شدن رفع تحریم‌های ایران به آزادی اتباع آمریکایی زندانی در ایران و همچنین به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ایران، رأی‌گیری شد. این متمم را میچ مکانل، رهبر اکثریت جمهوری‌خواه سنا ارائه کرده بود. طرح متمم مذکور با ۵۳ رأی موافق و ۴۵ رأی مخالف، رأی نیاورد. پس از آن، طرح رد برجام نیز با ۵۶ رأی موافق، ۴۲ رأی مخالف، در مجلس سنای آمریکا رد شد و باراک اوباما، بدون استفاده از حق وتوی خود، اجازهٔ اجرایی کردن برنامه جامع اقدام مشترک را دریافت نمود.

طرح رد برجام سنای آمریکاموافقان (مخالف برجام)مخالفان (موافق برجام)آراء موافقآراء مخالفتأیید
متمم طرححزب جمهوری‌خواه ایالات متحده آمریکا
تعدادی از اعضاء حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا
اکثریت حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا۵۳۴۵نه
کلیات طرححزب جمهوری‌خواه ایالات متحده آمریکا
تعدادی از اعضاء حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا
اکثریت حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا۵۶۴۲نه

روز پنجشنبه یکم اکتبر ۲۰۱۵ در مجلس نمایندگان ایالات متحده طرحی به رأی گذاشته شد که پیش از پرداخت غرامت ۴۰ میلیارد دلاری ایران که دادگاه‌های آمریکا برای «قربانیان حملات تروریستی مورد حمایت ایران» تعیین کرده‌اند، رئیس‌جمهور حق لغو تحریم‌ها را ندارد. سال ۲۰۱۴ دادگاه نیویورک حکم برداشت غرامت ۱ میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلاری از اموال بلوکه شده ایران را داد تا بین خانواده کشته‌شدگان حملات تروریستی همچون بمب‌گذاری سال ۱۹۸۳ در پایگاه تفنگداران دریایی آمریکا در بیروت تقسیم شود. این طرح غرامت ۴۰ میلیاردی با ۲۵۱ رأی موافق و ۱۷۳ رأی مخالف در مجلس نمایندگان با اکثریت جمهوری‌خواه تصویب شد اما احتمال تصویب آن در سنا کم بود و همچنین اوباما نیز می‌توانست آن را وتو کند.

تصویب برجام

در ۱۹ مهر ۱۳۹۴، رأی‌گیری در رابطه با طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام» انجام شده و کلیات طرح مذکور با ۱۳۹ رأی موافق، ۱۰۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

تصویب کلیات طرح برجام با مخالفت شدید رئیس کمیسیون ویژه برجام و اعضاء جبهه پایداری گردید و قرار شد جزئیات این طرح دو روز بعد در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. نهایتاً در ۲۱ مهر ۱۳۹۴، جزئیات طرح اقدام متناسب و متقابل دولت در اجرای برجام با ۱۶۱ رأی موافق، ۵۹ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید. به گزارش بی‌بی‌سی، در این روز برخی نمایندگان فاش کردند که شب قبل، اصغر حجازی از بیت رهبری، با رئیس مجلس و دبیر شورای امنیت ملی جلسه گذاشته و مقرر کرده که اجرای برجام به سرعت به تصویب برسد و در نتیجه اجرای توافق هسته ای در عرض ۲۰ دقیقه تصویب شد و در مجلس اصولگرایی که مخالفان توافق هسته‌ای در آن اکثریت قاطع را داشتند، تنها ۵۹ نماینده به اجرای این توافق رای منفی دادند.

طرح اجرای برجام در مجلس ایرانموافقانمخالفانآراء موافقآراء مخالفآراء ممتنعتأیید
کلیات طرحفراکسیون رهروان ولایتجبهه پایداری
بخشی از فراکسیون اصولگرایان
۱۳۹۱۰۰۱۲آری
جزئیات طرحفراکسیون رهروان ولایتجبهه پایداری
بخشی از فراکسیون اصولگرایان
۱۶۱۵۹۱۳آری

طرح اجرای برجام روز بعد نیز در شورای نگهبان با اکثریت قاطع آراء تأیید و در ۲۳ مهر ۱۳۹۴، علی لاریجانی، رئیس مجلس، قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» را برای اجرا به رئیس‌جمهور ابلاغ کرد.

روز پذیرش

در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵ که با عنوان روز پذیرش توافق هسته‌ای ایران شناخته می‌شود، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا دستور آمادگی برای لغو و توقف اجرای تحریم‌های هسته‌ای ایران در «روز اجرای» این توافق را صادر کرد و اتحادیه اروپا هم برداشتن تحریم‌های هسته‌ای از این روز را به تصویب رساند. همچنین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایران به آژانس خبر داده‌است که از «روز اجرای توافق» برنامه جامع اقدام مشترک، پروتکل الحاقی را به صورت موقت (تا زمان تصویب مجلس) اجرا خواهد کرد. در این بیانیه همچنین گفته شده‌است که ایران اجرای بند اصلاح‌شده ۳٫۱ در توافق پادمان را از «روز اجرای توافق» پذیرفته‌است.

گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در موضوع PMD

در ۱۱ آذر ۱۳۹۴، یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش پانزده صفحه‌ای خود را دربارهٔ مسایل گذشته و حال برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد. در این گزارش، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارزیابی کرده بود که یک سری از فعالیت‌های مربوط به توسعه ابزار انفجار هسته‌ای پیش از پایان سال ۲۰۰۳ در ایران به عنوان یک اقدام هماهنگ‌شده صورت گرفته و برخی از این فعالیت‌ها پس از سال ۲۰۰۳ ادامه یافته‌است. آژانس هم‌چنین ارزیابی کرده بود که این فعالیت‌ها فراتر از مطالعات علمی و احتمالی و به علاوه دستیابی به شایستگی‌ها و ظرفیت‌های فنی مربوطه نبوده‌است. آژانس هم‌چنین اعلام کرد که هیچ نشانه معتبری از فعالیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه یک ابزار انفجار هسته‌ای پس از سال ۲۰۰۹ در دست ندارد. آژانس هم‌چنین هیچ سند معتبری از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران ندارد.

ارائه گزارش مذکور مبنی بر عدم انحراف مواد هسته‌ای ایران در موضوع PMD از سال ۲۰۰۹، عملاً راه را برای اجرایی شدن برجام و عملیاتی شدن لغو تحریم‌های اعمال شده علیه ایران، هموار کرد.

اجرای برجام

بر اساس توافق جامع اتمی ایران و قدرت‌های جهانی، روز اجرای توافق روزی است که آژانس تأیید کند که ایران تعهدات مقدماتی خود را از جمله در تأسیسات اراک، نطنز و فردو انجام داده‌است.

در ساعات ابتدایی ۲۶ دی ۱۳۹۴، در آستانه انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دربارهٔ انجام تعهدات هسته‌ای ایران در توافق جامع اتمی، باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، جان کری، وزیر خارجه خود را با مجوز لغو تحریم‌های ایران راهی وین کرد. چند ساعت بعد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و سایر اعضاء تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران برای صدور بیانیهٔ مشترک آغاز اجرای برجام راهی وین و مقر سازمان ملل در این شهر شدند.

در میان فضای مذاکرات فشرده طرفین برای تدوین متن نهایی بیانیه اجرایی شدن برجام، در عصر ۲۶ دی ۱۳۹۴، خبر غیرمنتظره‌ای در صدر رسانه‌های جهان قرار گرفت و دادستان عمومی و انقلاب تهران اعلام کرد که در راستای مصوبات شورای عالی امنیت ملی ایران و مصالح کلی نظام چهار زندانی ایرانی دو تابعیتی ظرف همان روز در چارچوب مبادله زندانیان آزاد شدند. اسامی این چهار زندانی ایرانی-آمریکایی عبارت بود از سعید عابدینی، امیر میرزایی حکمتی، جیسون رضاییان و نصرت‌الله خسروی. همچنین براساس این مبادله هفت ایرانی دربند زندان‌های آمریکا آزاد شدند که نام‌های آن‌ها عبارت بود از «نادر مدانلو»، «بهرام مکانیک»، «خسرو افقهی»، «آرش قهرمان»، «تورج فریدی»، «نیما گلستانه» و «علی صابونچی». ظاهراً تبادل زندانیان مذکور در راستای افزایش سطح روابط دیپلماتیک دو کشور و قوام بخشیدن به اجرایی شدن برجام صورت گرفته بود.

چند ساعت پس از مبادلهٔ زندانیان ایران و آمریکا در عمان، و یک روز مذاکرات فشرده جهت نیل به متن مشترک بیانیه اجرای برجام، در ساعت پایانی ۲۶ دی ۱۳۹۴، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ایران تمام تعهدات خود را تحت برجام اجرایی کرده و اجرای آن‌ها مورد تأیید آژانس است. کمی بعد در ساعت اولیه روز ۲۷ دی ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، توسط فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شده و به موجب آن برنامهٔ جامع اقدام مشترک اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد.

تلاش آمریکا برای خروج از برجام

دونالد ترامپ از زمان شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا با توافق هسته‌ای مخالفت نمود. هرچند که ترامپ به کرات از این توافق که توسط دولت اوباما بدست آمده بود، انتقاد می‌کرد ولی دولت او دو بار تصمیم گرفت که به برجام پایبند بماند.

از آنجا که امکان خروج یک جانبه آمریکا از این توافق‌نامه بین‌المللی ممکن نبود، ترامپ منتظر فرصتی برای متهم کردن ایران به خروج از برجام ماند. این تلاش‌های دولت ترامپ با یک مشکل بزرگ روبرو بود و آن هم اعلام پایبندی ایران به مفاد برجام از طرف کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. لذا دولت آمریکا سعی کرد تا با تمرکز بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران، دولت ایران را ناقض روح برجام نشان دهد. ترامپ همچنین مقامات امنیتی و اطلاعاتی آمریکا را برای «ساختن» شواهدی که نقض برجام توسط ایران را نشان دهد تحت فشار قرار داده‌است.

طرح خروج از برجام در اواخر شهریور ماه سال ۱۳۹۶ قوت گرفت و در مهر ماه همان سال، این طرح به‌طور جدی در دستور کار دولت آمریکا قرار گرفت. ترامپ در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که تصمیم خود را در مورد توافق‌نامه هسته‌ای با ایران گرفته‌است ولی از اعلان عمومی جزئیات آن خودداری کرد.

اثرات اقتصادی

نفت و گاز

با برچیده شدن تحریم‌های بین‌المللی بر اقتصاد ایران، چشم‌انداز گسترده‌ای از تأثیر برجام بر اقتصاد ایران و همچنین اقتصاد جهانی خصوصاً در حوزه نفت و گاز به وجود آمد. شرکت‌های خارجی زیادی نیز بعد از اجرائی شدن برجام برای بازگشت یا ورود به بازار ایران، ابراز تمایل یا اقدام نمودند.قراردادهای نفتی منعقد شده بعد از برجام به علت محرمانگی، سوءسابقه شرکت‌های طرف قرارداد، تضعیف شرکت‌های بومی و باج دهی به فرانسه برای حمایت از برجام مورد انتقادات وسیع قرار گرفته‌اند.

  • در ماه اکتبر ۲۰۱۶ ایران اعلام کرد تولید نفت خود را در این ماه ۲۱۰ هزار بشکه در روز نسبت به ماه قبل افزایش داده و به ۳٫۹۲ میلیون بشکه در روز رسانده‌است. این در حالی است که در زمان تحریم و قبل از اجرائی شدن برجام، میزان تولید نفت ایران در بیشترین مقدار خود روزانه ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه بود. اما منتقدین می‌گویند که دلارهای ناشی از فروش نفت به علت عدم همکاری بانک‌های خارجی با ایران قابل انتقال به داخل کشور نیست و از این جهت تفاوتی در فروش نفت ایجاد نشده‌است. همچنین این رویه دولت را مجبور به افزایش واردات از کشورهای میزبان حساب‌های ارزی ایران می‌کند.
  • ۲۷ نوامبر ۲۰۱۶ شلمبرژه، بزرگترین شرکت خدمات نفتی جهان که از زمان تشدید تحریم‌ها در سال ۲۰۱۰ از بازار ایران خارج شده بود، اعلام کرد که توافق اولیه‌ای برای مطالعات توسعه یک میدان نفتی با ایران امضا کرده‌است.

ترابری هوایی

  • در ۲۷ خرداد ۱۳۹۵ ممنوعیت ورود بخشی از ناوگان ایران‌ایر به آسمان اتحادیه اروپا لغو شد و ایران‌ایر از لیست سیاه خارج شد.
  • در سال ۲۰۱۸ و همزمان با تحریم‌های آمریکا هما و ماهان دوباره به لیست سیاه بازگشتند.
  • ایران‌ایر در ۱۲ بهمن ۱۳۹۴ خبر از امضای خرید ۲۰ فروند هواپیمای کوتاه‌برد از شرکت هواپیماسازی فرانسوی-ایتالیایی ای.تی. آر داد. این شرکت بعد از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ۱۳۹۷ اعلام کرد که به اجرای قرارداد ادامه خواهد داد.
  • هواپیمایی هما پس از ۴۱ سال در ۲۱ آذر ۱۳۹۵ توانست قرارداد خرید ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری را با شرکت بوئینگ نهایی کند. این قرارداد به تأیید دولت آمریکا نیز رسید. اما از فوریه ۲۰۱۸ مصادف با بهمن ماه ۱۳۹۶ زمزمه‌هایی مبنی بر فسخ این قرارداد به گوش رسید. در اردیبهشت ۱۳۹۷ بعد از خروج ترامپ از برجام ایرباس لغو این قرارداد را اعلام کرد.
  • در ۲۳ دی ۱۳۹۵ نخستین هواپیمای ایرباس ای ۳۲۱ خریداری شده پس از رفع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست. این اولین هواپیمای نوی بود که پس از ۳۸ سال به مالکیت ایران‌ایر درآمد. همچنین این نخستین هواپیما از مجموع ۹۹ فروندی بود که شرکت ایران‌ایر پس از رفع تحریم‌ها به ایرباس سفارش داد. منتقدان از این توافق به خاطر نداشتن اولویت اقتصادی، بی‌توجهی به سوءسابقهٔ دولت و شرکت‌های فرانسوی در روابط با ایران، باج‌دهی به فرانسه برای موافقت با برجام، محرمانه بودن جزئیات قرارداد، ارائهٔ اطلاعات غلط در مورد آن در اثر «فریب خوردن وزیر راه به وسیلهٔ دلالان قرارداد»، عدم انتقال فناوری و تحمیل بدهی شدید به بیت‌المال انتقاد کرده‌اند. اما از فوریه ۲۰۱۸ مصادف با بهمن ماه ۱۳۹۶ زمزمه‌هایی مبنی بر فسخ این قرارداد به گوش رسید.
  • در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ در حالیکه تنها چند ساعت از اعلام خروج آمریکا از برجام توسط دونالد ترامپ گذشته بود، استیون منوچین وزیر خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد که مجوز فروش هواپیماهای مسافربری دو شرکت بوئینگ و ایرباس به ایران لغو خواهد شد.

ترابری دریایی

  • نخستین قرارداد سفارش ساخت کشتی‌های کانتینری مگاسایز ۱۴ هزار و ۵۰۰ TEU و تانکرهای حامل مشتقات نفتی و محمولات شیمیایی ۴۹ هزار تنی توسط شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت هیوندای کره جنوبی به امضا رسید. تأمین مالی این کشتی‌ها توسط بانک‌ها و شرکت‌های کره‌ای خواهد بود. نخستین کشتی در ۱۳۹۷ تحویل ایران خواهد شد.

نقض برجام

کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ به صورت اجماع آرا با ۴۱۹ رأی موافق و یک رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا و ۹۹ رأی موافق از ۹۹ فرد حاضر در سنای آمریکا، قانون تحریم ایران را تمدید کرد. برخی از مقامات رسمی ایران بر این باور بودند که تمدید این قانون نقض برجام است. استدلال ایشان این بود که در پیوست ۲ برنامه جامع اقدام مشترک به صراحت توقف، لغو یا عدم تصویب تحریم‌های مندرج در این قانون طی حداکثر ۸ سال پس از اجرای برجام درخواست شده بوده‌است؛ و از این رو عملاً تمدید این قانون به منزلهٔ نقض برجام از سوی آمریکا است. اما، مقامات آمریکا آن را به منزلهٔ نقض برجام نمی‌دانستند. آمریکایی‌ها بر این باور بودند که تمدید این قانون، تصویب تحریم‌های جدید نیست و از این رو نقض برجام به‌شمار نمی‌رود. با این حال اوباما، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده از امضای آن سرباز زد و این قانون صرفاً پس از گذشت مدت زمان لازم، ابلاغ شد.

حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران که پیش از این تهدید کرده بود واکنش مناسب علیه تمدید قانون تحریم ایران را خواهد داشت در دستوری به صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی دستور پژوهش دربارهٔ ساخت پیشران‌های هسته‌ای دریایی و تهیهٔ سوخت برای آن‌ها را داد. هم‌زمان ظریف وزیر امور خارجه در دستوری جداگانه، مأمور پیگیری راه‌های پیش‌بینی‌شده در برجام برای رسیدگی به موارد نقض شد.

پس از پیروزی دونالد ترامپ، وزارت خزانه داری آمریکا فوریه ۲۰۱۷ تحریم‌های جدیدی علیه ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد مرتبط با ایران اعلام کرد.

خروج از توافق

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ ه‍. ش، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً اعلان کرد که ایالات متحده از برجام خارج خواهد شد. او، ایران را متهم به حمایت از حزب‌الله، طالبان، القاعده و سایر سازمان‌هایی که آن‌ها را تروریستی نامید کرد. همچنین او بازگشت تحریم‌ها به مانند گذشته را اعلام کرد. او با استناد به مطالبی که قبلاً بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بیان کرده بود، ایران را متهم به عدم پایبندی به این توافق کرده و گفته ایران هرگز به برجام پایبند نبوده‌است.

پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، حسن روحانی در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با مردم آمریکا را یک موجود مزاحم دانست که از برجام رفته‌است. او همچنین با اشاره به ادامه رایزنی ایران با متحدان خود و سایر طرف‌های برجام گفت که ایران چند هفته صبر خواهد کرد. اگر در طول این مدت منافع ملت در برجام تأمین شود ایران روند را ادامه خواهد داد؛ ولی اگر برجام بدون تضمین منافع ملت ایران فقط بخواهد کاغذی باشد، «آنگاه راه بسیار روشنی پیش‌روی خود داریم»

کاهش تعهدات ایران

مراحل اول، دوم، سوم و چهارم

در روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ و یک سال پس از خروج یک‌جانبه ایالات متحده آمریکا از برجام شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور براساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، اجرای برخی اقدامات در چارچوب این تهعدنامه را متوقف می‌کند. این بیانیه در توضیح «کاهش تعهدات» گفته‌است که «جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدودیت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و ذخایر آب سنگین نمی‌داند.» در پی انتشار این بیانیه حسن روحانی در جلسه هیئت دولت گفت: «از امروز فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کنیم.» در بیانیه شورای‌عالی امنیت ملی به کشورهای باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده شده تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند؛ در غیر این صورت در گام بعدی جمهوری اسلامی ایران «رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد.» این تصمیم ایران در همین روز طی نامه حسن روحانی به اطلاع سران کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه رسید. سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در تشریح تصمیم شورای عالی امنیت ملی با اعلام اینکه این تصمیم به معنای خروج از برجام یا نقض آن نیست گفت که «ایران خروج از برجام را در دستور کار قرار داده، ولی به صورت مرحله به مرحله.» اما این آمادگی را دارد که «اگر طرف‌های مقابل تعهداتشان را انجام دهند به مرحله قبل برگردد.» عراقچی همچنین در واکنش به «کوتاهی اروپا در عمل به تعهداتش در قبال برجام» تهدید کرد که اگر منابع مالی ایران محدود شود و فروش نفت به صفر برسد ممکن است جمهوری اسلامی از «برادران و خواهران افغانستانی بخواهد ایران را ترک کنند.»

پس از بیانیه ایران کشورهای اروپایی عضو برجام و اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای مشترک در واکنش به مهلت ۶۰ روزه ایران برای اجرای تعهدات بانکی و نفتی اعلام کردند هیچ ضرب‌الاجلی را از سوی تهران نمی‌پذیرند. همچنین فلورنس پارلی وزیر دفاع فرانسه در واکنش به اقدام ایران گفت که «اگر ایران به تعهدات هسته‌اش احترام نگذارد مسئله فعال‌سازی مجدد سازوکار تحریم‌ها مطرح خواهد شد.»

در نهایت دولت روحانی، در پاسخ به عدم اقدام مناسب از سوی اروپا برای حفظ برجام، در چهار مرحله پی در پی به کاهش تعهدات برجامی خود در رابطه با برنامه هسته ای ایران پرداخت.

مرحله پنجم و گام نهایی

در شبانگاه ۱۵ دی ۱۳۹۸، و دو روز پس از ترور قاسم سلیمانی در عملیات آذرخش کبود توسط دولت ترامپ، دولت حسن روحانی طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست. بر اساس این بیانیه در گام پنجم کاهش تعهدات، جمهوری اسلامی، آخرین مورد کلیدی از محدودیت های عملیاتی ایران در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می گذارد. برخی از مفسران سیاسی، این اقدام را به منزله پایان برجام تلقی کردند.

واکنش‌ها

  • روز دوشنبه ۱۶ دی ۱۳۹۸ سخنگوی بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلستان، گفت: اعلام ایران مبنی بر این‌که محدودیت‌های غنی‌ سازی اورانیوم را رها خواهد کرد بسیار نگران‌کننده است و انگلیس فوراً با طرفها در مورد اقدامات احتمالی بعدی صحبت می‌کند.
  • سازمان دیده‌بان اتمی سازمان ملل روز دوشنبه ۱۶ دی آخرین اعلامیه ایران در مورد دور شدن، هرچند برگشت‌پذیر، از توافق هسته‌ای این کشور با قدرت‌های بزرگ را تأیید کرد؛ و گفت که هرگونه تحول را سریعاً به کشورهای عضو خود گزارش خواهد کرد…
  • قرار شد وزرای خارجه اتحادیه اروپا روز جمعه ۲۰ دی ۱۳۹۸ یک نشست اضطراری برای بررسی راه‌های حفظ توافق اتمی با ایران برگزار کنند.

مکانیزم حل اختلاف (ماشه)

  • روز سه شنبه ۲۴ دی ۱۳۹۸ کشور‌های اروپایی عضو برجام تصمیم به فعال سازی «مکانیسم حل اختلاف» گرفتند. این مکانیسم روندی است که در صورت طی کردن کامل مراحل، به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منتهی خواهد شد. وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلستان طی بیانیه‌ای گفتند که ایران به کرات مفاد توافقنامه برجام را نادیده گرفته‌است.
  • استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا روز چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۸ گفت پس از فعال شدن «مکانیسم ماشه» تحریم‌های بین‌المللی علیه ج.ا بازمی‌گردد.
توجه: مطالب بخش پزشکی و سلامت سایت نایریکا فقط جنبه اطلاع رسانی و آموزشی دارند. این مطالب توصیه پزشکی تلقی نمی شوند و نباید آنها را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان کرد.
Subscribe
Notify of
0 نظرات
Inline Feedbacks
View all comments